Χωρίς ελπίδα χωρίς φόβο.

                                  

Nec spe nec metu … (Χωρίς ελπίδα χωρίς φόβο)

Mε αυτό το σύνθημα στα χείλη, ανακατεμένοι μέσα στο ανώνυμο πλήθος της Ρώμης του 1600 μ.Χ, ας μπούμε στη ζωή που φιλοξένησε τον Μικελάντζελο Καραβάτζιο, έναν από τους μεγαλύτερους και πιο ανατρεπτικούς ζωγράφους της Ιταλίας του 16ου αιώνα.

Ακριβώς όπως σήμερα, που οι καιροί μας καλούν να περπατήσουμε ο καθένας το μονοπάτι του χωρίς ελπίδα χωρίς φόβο, έτσι και τότε, με τον ίδιο τρόπο περπάτησε τον δικό του καταραμένο δρόμο ο αντισυμβατικός ζωγράφος Μικελάντζελο Καραβάτζιο.

Αυτό που με συγκινεί σ’ αυτόν είναι εκείνο ακριβώς το συστατικό της προσωπικότητάς του που τον κάνει διαφορετικό:  το θάρρος του να κοιτάζει κατάματα την αλήθεια της εποχής του αλλά και του ίδιου του του εαυτού.

Βάκχος 1596

Κατά τη δική μου εκτίμηση, είναι ο αντίστοιχος Ντοστογιέφσκι της εποχής του, μόνο που αυτός δεν έγραφε μυθιστορήματα αλλά ζωγράφιζε.

Έζησε κι αυτός μια ταραγμένη ζωή που μέσα της χώρεσαν όλα, και ο πλούτος και η φτώχεια και η διασημότητα και η φυλακή.

Βίαιος, υβριστικός, απρόβλεπτος, παθιασμένος, αντισυμβατικός και ανατρεπτικός, απόλυτα αυτοκαταστροφικός ήταν ο Καραβάτζιο, που μετέτρεψε την Τέχνη του σε καθρέφτη, μέσα στον οποίο μπορούμε σήμερα και πάντα, να διακρίνoυμε ο καθένας τον εαυτό του, με κάποιο τρόπο.

Ζωγραφίζοντας, στην ουσία απεικόνιζε την ανθρώπινη φύση με απόλυτο ρεαλισμό, χωρίς ίχνος εξιδανίκευσης επιθυμώντας να δείξει τη σκοτεινή πλευρά των πραγμάτων και κυρίως τη σκοτεινή πλευρά της δικής του φύσης.

Γεννήθηκε στην Ιταλία, στις 29 Σεπτεμβρίου του έτους 1571, στην επαρχία της Λομβαρδίας, στην μικρή πόλη Καραβάτζιο.

Έχασε στα πέντε του χρόνια πατέρα και παππού από την πανούκλα και αργότερα, στα δέκα εννιά του χρόνια έχασε και τη μητέρα του.

Τότε ήταν που πήρε την απόφαση να φύγει από το πατρικό του σπίτι.

Aυτοπροσωπογραφία του Καραβάτζιο 
ως Βάκχο  Άρρωστος Βάκχος  (1594)

Πήγε στο Μιλάνο . Έμεινε εκεί, για λίγο, ως μαθητευόμενος ζωγράφος και αμέσως μετά, το έτος 1593, έφυγε για τη Ρώμη, όπου κατέληγαν όσοι διέθεταν ταλέντο. 

Στη Ρώμη, εκείνη την εποχή, είχε ξεσπάσει ένας πόλεμος ανάμεσα στην Καθολική και την Προτεσταντική εκκλησία, για το ποιός θα έπαιρνε με το μέρος του τους περισσότερους πιστούς.
Ο λαός, στην πλειονότητά του, ήταν όχλος.
Άνθρωποι αναλφάβητοι, πάμφτωχοι, ρυπαροί, βίαιοι, που ζούσαν μέσα στη βρωμιά, κοιμόνταν σε τρώγλες και ήταν εκτεθειμένοι στη βία, την πείνα, την εξαθλίωση και την πανούκλα. Δεν μπορούσαν συνεπώς να διαβάσουν ούτε τη Βίβλο ούτε τα ιερά κείμενα.

Τότε, ο Πάπας σκέφτηκε, πως ο μοναδικός τρόπος να προσηλυτίσει το πλήθος ήταν οι εικόνες.

Σπουδαίοι ζωγράφοι της εποχής γέμισαν τους ναούς με πίνακες και τοιχογραφίες που αναπαριστούσαν σκηνές από την Βίβλο.
Ο λαός έπρεπε να παρασυρθεί από την έντασή τους και να πιστέψει.

Τότε ακριβώς φθάνει στη Ρώμη ο Καραβάτζιο και μπαίνει στην υπηρεσία της Καθολικής εκκλησίας. Η ζωγραφική του ξεχωρίζει αμέσως. 

Η σταύρωση του αποστόλου Πέτρου

Χρησιμοποιεί ως μοντέλα ανθρώπους λαϊκούς, ανθρώπους των καπηλειών όπου συνήθιζε και ο ίδιος να συχνάζει.

Δανείζει τις τραχιές μορφές τους στους αγίους.  Τι ιεροσυλία!

Καμία απολύτως εξιδανίκευση.

Ήθελε, οι πίνακές του να απεικονίζουν την ωμή πραγματικότητα.

Έτσι, οι πόρνες και οι χαρτοπαίχτες, τα σκοτεινά καπηλειά και βρωμερές τρώγλες έγιναν τα μοντέλα και ο χώρος όπου τοποθετούσε κάθε φορά τις ιερές ιστορίες.

  "Δείπνο στους Εμμαούς"

«Υπάρχει σωτηρία για τους καταραμένους της γης.» Έτσι δίδαξε ο Ιησούς και αυτό ακριβώς επιλέγει να φωτίσει  ο Καραβάτζιο στους πίνακές του.

Τον ονόμασαν «Ευαγγελιστή του όχλου».

Όλο το σκοτεινό κομμάτι του εαυτού του μετουσιώθηκε σε χρώματα, φως και εικόνες απίστευτου ρεαλισμού με αποτέλεσμα να «αγιοποιήσει» ουσιαστικά τους απλούς και κατατρεγμένους ανθρώπους.

«Κλήση του Αγ. Ματθαίου»

Το σύνθημα του όχλου «Nec spe nec metu», «χωρίς ελπίδα χωρίς φόβο», έγινε και δικό του σύνθημα και ακόμα περισσότερο, οδηγός ζωής.

Άπλωσε μαύρο φόντο στους πίνακές του και άφησε το φως να φωτίσει με αριστοτεχνικό τρόπο τα πρόσωπα των κακών και των φονιάδων, που του έμοιαζαν τόσο πολύ.
Πίστευε πως αυτοί έπρεπε να σωθούν και γι' αυτό τοποθέτησε, στα περισσότερα έργα του, τους Αγίους και τον Ιησού στο σκοτεινό περιθώριο. 

Έγινε ένας επαναστάτης της Τέχνης.

Ο πρώτος που το αντιλήφθηκε αυτό ήταν ο καρδινάλιος Ντελ Μόντε, ένας έξυπνος έμπορος τέχνης.
Του δίνει μεγάλη αμοιβή, τον παίρνει στο παλάτι του και τον βάζει στην υπηρεσία του.

Όμως ο Καραβάτζιο δεν ήταν ο άνθρωπος που μπορούσε να μπει σε καλούπι.

Δεν ήταν μόνο καλός ή  μόνο κακός. Δεν ήταν καλλιτέχνης  ή εγκληματίας. Δεν ήταν λαϊκός και άξεστος ή αριστοκράτης. Ήταν όλα αυτά μαζί. Ένα σύνολο από εξαιρετικά προτερήματα και ακραία ελαττώματα. Τον γοήτευε το περιθώριο και συγχρόνως  μεγαλουργούσε ζωγραφίζοντας τις φιγούρες του.

Έπινε, χαρτόπαιζε, τσακωνόταν με το παραμικρό.  Κυκλοφορούσε οπλισμένος μ’ ένα ξίφος και ένα στιλέτο. Ώσπου κάποια στιγμή έφτασε και στο φόνο.

Καταδιώκεται, φυλακίζεται, το σκάει και τέλος πεθαίνει, στα 39  του χρόνια, στις 18 Ιουλίου του 1610 άρρωστος σε μοναστηριακό νοσοκομείο της Τοσκάνης, εγκαταλελειμμένος από το Θεό και από τους ανθρώπους.

Η δυσπιστία του Θωμά