Το φως μέσα από το φακό του Josef Sudek

Το φως είναι ο πρωταγωνιστής.

Ένας καλός φωτογράφος οφείλει να το ξέρει. Το φως σκηνοθετεί τον υπαρκτό κόσμο. 

Το φως το αντιλαμβάνεσαι καλύτερα από τη σκιά. Κρυμμένος. Πίσω από τον κορμό ενός δέντρου ή έχοντας την προστασία του φύλλου μπροστά στα μάτια σου.

Μεγάλη ικανότητα να μπορείς να περιγράφεις το φως με εικόνες.

Αυτό κατά τη γνώμη μου κάνει τον καλό φωτογράφο.

«Τα πάντα γύρω μας, είτε ζωντανά είτε άψυχα, μπορούν να προσλάβουν στα μάτια ενός τρελού φωτογράφου ποικίλες όψεις, έτσι που ένα φαινομενικά άψυχο αντικείμενο, ζωντανεύει μέσα από το φως ή από το περιβάλλον του.

Κι αν ο φωτογράφος έχει λίγο μυαλό στο κεφάλι του, τότε ίσως  μπορεί να συλλάβει κάτι απ’ όλα αυτά.

Υποθέτω ότι αυτό είναι που ονομάζουμε “λυρισμό”.»

Josef Sudek (1896-1976)

Η Πράγα δεν γέννησε μόνον τον Κάφκα αλλά και τον Josef Soudek

Το 1896, στο Kolin, στην  Ελβετία, στην τότε Βοημία (μέρος της Τσεχικής Δημοκρατίας γεννήθηκε ένας μικρούλης που ονόμασαν Josef .  Στα τρία του  o Josef Soudek έμεινε ορφανός από πατέρα και η μητέρα του τον πήρε και πήγαν στην Πράγα. Στα δέκα πέντε του ήταν μαθητευόμενος βιβλιοδέτης αλλά ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος διέκοψε τη μαθητεία του. Τον επιστράτευσαν και τον έστειλαν να πολεμήσει στο Ιταλικό μέτωπο. Εκεί, από λάθος των δικών του, μια οβίδα διέλυσε το δεξί του χέρι με αποτέλεσμα να του το ακρωτηριάσουν. Έτσι η καριέρα του βιβλιοδέτη τέλειωσε πριν καν ξεκινήσει.

Η Κυβέρνηση του πρότεινε να γίνει πλανόδιος πωλητής καπνού και τσιγάρων (κρατικό μονοπώλιο)

Απέρριψε αυτή την προοπτική και όπως συμβαίνει συνήθως σε ανάλογες περιπτώσεις που ο άνθρωπος μηδενίζει και ξεκινάει απ’ την αρχή, άρχισε να «ξεθάβει» τις καταχωνιασμένες αγάπες του. Για τον Σούντεκ ήταν η φωτογραφία. Είχε μάλιστα αποκτήσει με αιματηρές οικονομίες μια φωτογραφική μηχανή.

Από εκείνη τη στιγμή και μετά ο νεαρός Σούντεκ άρχισε τη ζωή του μέσα από το φακό. Γύριζε και φωτογράφιζε οτιδήποτε του κέντριζε το ενδιαφέρον στην πόλη του την Πράγα και αυτή τη φορά ήταν οι δικές του φωτογραφίες που πούλαγε στο δρόμο. 
Όμως η Κυβέρνηση τον ανάγκασε να σταματήσει να τις πουλάει γιατί δεν είχε άδεια.

Τότε, ένας καλός άγγελος, γιατί ακόμα και στα πιο δύσκολα της ζωής πάντα υπάρχουν τέτοιοι, ο γιατρός στο νοσοκομείο παλαιμάχων δόκτωρ Νεντόμα, που είχε δει τη δουλειά του και είχε πιστέψει σ’αυτήν μεσολάβησε ώστε ο Josef να γίνει δεκτός στο τμήμα φωτογραφίας της Σχολής Γραφικών Τεχνών.

Ο δάσκαλός του εκεί καθηγητής Νόβακ ασκούσε σκληρή και άδικη κριτική στη δουλειά του και καταρράκωσε την πίστη του Josef στον εαυτό του.

Κατάφερε κακείν κακώς να τελειώσει τη σχολή και με χίλια ζόρια να στήσει ένα μικρό εργαστήριο σε μια παράγκα που βρισκόταν ανάμεσα στη mala strana και το ποτάμι. Γέμισε το χώρο αυτό με παλιές φωτογραφικές μηχανές του περασμένου αιώνα κάτι που ερχόταν να δέσει με την εικόνα που είχε ο ίδιος για τον εαυτό του ώσπου το 1940 βρήκε τη μηχανή με την οποία έδεσε κυριολεκτικά τη ζωή και τη δουλειά του: μια πανοραμική Κοdak του 1894.

Αυτή την ογκώδη μηχανή κουβαλούσε με το γερό χέρι του σε όλη την Πράγα και φωτογράφιζε. Πέρα από το βάρος της που έκανε το διάβημά του άθλο, είχε και ένα δεύτερο μειονέκτημα αυτή η μηχανή. Έπαιρνε μόνο ένα φιλμ. Αυτό τον υποχρέωνε να γυρίζει σπίτι του μαζί με τη μηχανή για να βγάλει το φιλμ στον σκοτεινό θάλαμο και να μην πάρει φως. Έβγαλε εκπληκτικές φωτογραφίες μ’ αυτή τη μηχανή. Μια φίλη του του έδωσε τη λύση. Έφτιαξε ένα τεράστιο μαύρο σάκο και έμπαινε επί τόπου ο ίδιος με τη μηχανή του και έβγαζε το φιλμ χωρίς φόβο.

Η συλλογή του «Πανοραμική Πράγα» του 1959 τραβήχτηκε με την αγαπημένη του Kodak.

Τον καιρό της Ναζιστικής κατοχής απαγορευόταν η λήψη φωτογραφιών σε δημόσιους χώρους με ποινή τουλάχιστον φυλάκισης. Έτσι ο Josef άρχισε να φωτογραφίζει το δικό του χώρο. Το στούντιο, το δωμάτιό του, τον κήπο του.

Αυτό που έκανε κάθε φωτογραφία του μοναδική, πέρα από την προσωπική του οπτική ήταν και η ιδιαίτερη σύνθεση διαλυμάτων που χρησιμοποιούσε για την εμφάνιση. Η σύνθεση ήταν δικής του επιλογής και διαφορετική για κάθε φιλμ με αποτέλεσμα η κάθε φωτογραφία του να είναι μοναδική αφού δεν μπορούσε να αναπαραχθεί.

Τα δάση της Βοημίας και της Μοραβίας που αιχμαλώτισε η κάμερά του κατοικούνταν από τους "Γίγαντες του Ύπνου" όπως αποκαλούσε τα τεράστια νεκρά δέντρα του τοπίου.

Η ελίτ των διανοούμενων της Πράγα του απέδιδαν με ειρωνεία τον χαρακτηρισμό «ρομαντικός» επειδή δεν είχε ανθρώπους στις φωτογραφίες του και έτσι δεν απέδιδε τον αγώνα των ανθρώπων για την καθημερινότητα. Εκείνη την εποχή για τους κομμουνιστές η τέχνη έπρεπε να είναι στρατευμένη.

 Ο Σούντεκ  απαντούσε με την ίδια ειρωνεία λέγοντας πως ήταν λόγω της αναπηρίας του πολύ αργός στο να στήσει τη μηχανή και να τραβήξει τη φωτογραφία και οι άνθρωποι βαριόντουσαν και έφευγαν.

Σε μία από τις Ρωμανικές αίθουσες που βρισκόταν βαθιά κάτω από τον ναό του St. Vitus και ήταν σκοτεινή όπως οι κατακόμβες, από ένα μικρό παράθυρο κάτω από το επίπεδο του δρόμου, μπήκε μια μικρή ακτίδα του ήλιου. Αμέσως άρχισε με το βοηθό του να κουνούν πανιά για να σηκωθεί η σκόνη και να μπορέσει έτσι να φωτογραφίσει το φως όπως ήθελε. Ήξερε πως ο ήλιος έφτανε μέχρις εκεί δυο ή τρεις φορές το χρόνο. Τον περίμενε. 

Το φως άλλωστε ήταν ο πρωταγωνιστής των φωτογραφιών του.

Οι εικόνες του Σούντεκ απεικονίζουν την ίδια αίσθηση της υπομονής. Οι κύκλοι των θεμάτων του όπως οι νεκρές φύσεις και τα τοπία, χρειάστηκαν δέκα και πλέον χρόνια για να ολοκληρωθούν.

Οι φωτογραφίες από την αναστήλωση του Αγίου  Βίτο. 

Τα περισσότερα αστικά τοπία του δείχνουν ερειπωμένους δρόμους.

https://loeildelaphotographie.com/en/josef-sudek-1896-1976-a-collection-of-photographs-gg/