Αναρτήσεις

Παρασκευή 26 Οκτωβρίου 2018

Τι είναι η δημιουργική γραφή;



"...Όταν πέρασα τα πενήντα, δε με ενοχλούσε πια το γεγονός, όπως ενοχλεί πολλούς λογίους, ότι η γραφή μου δεν ανήκε στο «δημιουργικό» είδος.
Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί ο Όμηρος θεωρείται δημιουργικός συγγραφέας, και όχι ο Πλάτωνας. Γιατί ένας κακός ποιητής είναι δημιουργικός συγγραφέας, ενώ ένας καλός επιστημονικός δοκιμιογράφος δεν είναι;
Στα γαλλικά διακρίνουμε τον ecrivain- αυτόν που γράφει «δημιουργικά» κείμενα, όπως ένας μυθιστοριογράφος ή ένας ποιητής- από τον ecrivant, αυτόν που καταγράφει γεγονότα, όπως ένας τραπεζικός υπάλληλος ή ένας αστυνομικός που ετοιμάζει μια αναφορά για ένα έγκλημα.

Τι είδους συγγραφέας είναι ο φιλόσοφος;
Θα λέγαμε ότι ο φιλόσοφος είναι ένας επαγγελματίας συγγραφέας του οποίου τα κείμενα μπορούν να συνοψιστούν ή να μεταφραστούν δίχως να χάσουν όλο το νόημα, ενώ τα κείμενα των δημιουργικών συγγραφέων δεν μπορούν να μεταφραστούν ή να παραφραστούν πλήρως. Παρότι όμως είναι σίγουρα δύσκολη η μετάφραση ποίησης και μυθιστορημάτων, εννιά στους δέκα αναγνώστες παγκοσμίως έχουν διαβάσει το Πόλεμος και ειρήνη ή τον Δον Κιχώτη σε μετάφραση και πιστεύω πως ένας μεταφρασμένος Τολστόι είναι πιο πιστός στο πρωτότυπο από μια αγγλική μετάφραση του Χάιντεγκερ ή του Λακάν. Είναι ο Λακάν πιο «δημιουργικός» από τον Θερβάντες;

H διαφορά δεν μπορεί να εκφραστεί ούτε και με βάση την κοινωνική λειτουργία ενός δεδομένου κειμένου. Τα κείμενα του Γαλιλαίου έχουν ασφαλώς μεγάλη φιλοσοφική και επιστημονική σπουδαιότητα, αλλά στα ιταλικά λύκεια μελετώνται ως υπόδειγμα δημιουργικής γραφής- ως στιλιστικά αριστουργήματα.

Ας υποθέσουμε ότι είστε βιβλιοθηκάριος και ότι αποφασίζετε να τοποθετήσετε τα επονομαζόμενα δημιουργικά κείμενα στην Αίθουσα Α και τα επονομαζόμενα επιστημονικά κείμενα στην Αίθουσα Β.
Θα ταξινομούσατε άραγε τα δοκίμια του Αϊνστάιν μαζί με τις επιστολές του Έντισον προς τους χρηματοδότες του, και το «Oh Susanna!» με τον Άμλετ;

Έχει ειπωθεί ότι οι «μη δημιουργικοί» συγγραφείς, όπως ο Λινναίος και ο Δαρβίνος, ήθελαν να μεταδώσουν αληθείς πληροφορίες για τις φάλαινες ή τους πιθήκους, ενώ ο Μέλβιλ έγραψε για μια λευκή φάλαινα και ο Μπάρροουζ αφηγήθηκε την ιστορία του Ταρζάν, απλώς παρίσταναν  ότι δήλωναν την αλήθεια, ενώ στην πραγματικότητα επινοούσαν ανύπαρκτες φάλαινες και μαϊμούδες, και δεν ενδιαφέρονταν για τις πραγματικές.

Μπορούμε άραγε να πούμε αναμφισβήτητα ότι ο Μέλβιλ, όταν αφηγήθηκε την ιστορία μιας ανύπαρκτης φάλαινας, δεν είχε την πρόθεση να πει κάτι αληθές σχετικά με τη ζωή και τον θάνατο, ή σχετικά με την ανθρώπινη υπερηφάνεια και ξεροκεφαλιά;

Είναι προβληματικό να ορίσουμε ως «δημιουργικό» έναν συγγραφέα που απλώς μας λέει πράγματα τα οποία αντιτίθεται στα γεγονότα.

Ο Πτολεμαίος είπε κάτι αναληθές σχετικά με την κίνηση της Γης.
Πρέπει άραγε να ισχυριστούμε ότι ήταν πιο δημιουργικός από τον Κέπλερ;

Η διαφορά έγκειται, μάλλον, στους αντιτιθέμενους τρόπους με τους οποίους οι συγγραφείς μπορούν να ανταποκρίνονται στις ερμηνείες των κειμένων τους.
Αν έλεγα σε έναν φιλόσοφο, σε έναν επιστήμονα, σε έναν κριτικό τέχνης: «Έγραψες το τάδε και το δείνα», ο συγγραφέας θα μπορούσε πάντα να απαντήσει: «Παρανόησες το κείμενό μου. Είπα ακριβώς το αντίθετο».
Αν όμως ένας κριτικός ερμήνευε μαρξιστικά το "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" - φέρ' ειπείν, ότι, στο απόγειο της κρίσης της παρακμασμένης αστικής τάξης, η απόλυτη αφοσίωση στο βασίλειο της μνήμης αναγκαστικά απομόνωσε τον καλλιτέχνη από την κοινωνία - ο Προυστ μπορεί να μην ικανοποιούνταν με αυτή την ερμηνεία, αλλά θα δυσκολευόταν να την διαψεύσει.

Οι δημιουργικοί συγγραφείς -ως έλλογοι αναγνώστες του ίδιου τους του έργου - έχουν ασφαλώς το δικαίωμα να αμφισβητούν μια παρατραβηγμένη ερμηνεία. Σε γενικές όμως γραμμές πρέπει να σέβονται τους αναγνώστες τους, καθώς έχουν ρίξει το κείμενό τους στον κόσμο σαν ένα μήνυμα σε μπουκάλι, τρόπος του λέγειν.

Μόλις δημοσιεύσω ένα κείμενο περί σημειωτικής, αφιερώνω τον χρόνο μου είτε με το να αναγνωρίζω πως έσφαλλα είτε με το να δείχνω πως όσοι δεν το κατανόησαν όπως το εννοούσα προέβαιναν σε μια παρανάγνωσή του.
Απεναντίας, μόλις δημοσιεύσω ένα μυθιστόρημα, αισθάνομαι κατ' αρχήν την ηθική υποχρέωση να μην αμφισβητώ το πώς το ερμηνεύουν οι άνθρωποι (αλλά και να μην ενθαρρύνω καμία από τις ερμηνείες του).

Αυτό συμβαίνει - και εδώ αναγνωρίζουμε την πραγματική διαφορά μεταξύ δημιουργικής και επιστημονικής γραφής - επειδή σε ένα θεωρητικό δοκίμιο συνήθως θέλει κανείς να αποδείξει μια συγκεκριμένη θέση ή να δώσει μια απάντηση σε ένα δεδομένο πρόβλημα.

Σε ένα ποίημα ή σε ένα μυθιστόρημα, αντιθέτως, θέλει κανείς να αναπαραστήσει τη ζωή μέσα σε όλη της την ασυνέπεια.
Θέλει να στήσει μια σειρά από αντιφάσεις, να τις καταστήσει εναργείς και έντονες.
Οι δημιουργικοί συγγραφείς ζητούν από τους αναγνώστες τους να δοκιμάσουν μια λύση, δεν προσφέρουν μια οριστική συνταγή (εκτός από τους κακόγουστους και αισθηματολόγους συγγραφείς, που αποβλέπουν στη φτηνή παρηγοριά).
Γι' αυτό και όταν έδινα ομιλίες για το πρώτο μου μυθιστόρημα, που μόλις είχε δημοσιευτεί, έλεγα ότι μερικές φορές ένας μυθιστοριογράφος μπορεί να λέει πράγμα που ένας φιλόσοφος δεν μπορεί .....

Θα λέγαμε πως, βάζοντας στην άκρη τη δημιουργικότητα, πολλοί μελετητές έχουν νιώσει την παρόρμηση να αφηγηθούν ιστορίες και λυπούνται που δεν μπορούν να το κάνουν - γι' αυτό και τα συρτάρια πολλών καθηγητών πανεπιστημίου είναι γεμάτα με κακά αδημοσίευτα μυθιστορήματα.

Με τα χρόνια, ικανοποίησα το κρυφό μου πάθος για την αφήγηση με δύο διαφορετικούς τρόπους: πρώτον, ασχολούμενος με την προφορική αφηγηματικότητα, λέγοντας ιστορίες στα παιδιά μου (έτσι ένιωσα κάπως χαμένος όταν μεγάλωσαν και γύρισαν από τα παραμύθια στη ροκ μουσική), δεύτερον, φτιάχνοντας μια αφήγηση μέσα από κάθε κριτικό δοκίμιο.

Όταν παρουσίασα τη διδακτορική διατριβή μου στην αισθητική του Θωμά Ακινάτη - ένα πολύ αμφιλεγόμενο θέμα, καθώς εκείνη την εποχή οι μελετητές πίστευαν πως δεν υπάρχουν αισθητικοί στοχασμοί στο ογκώδες έργο του -, ένας από τους εξεταστές μου με κατηγόρησε για «αφηγηματική πλάνη». Είπε ότι ένας ώριμος μελετητής, όταν ξεκινά να κάνει μια έρευνα, αναπόφευκτα προχωρά με τη δοκιμή και το λάθος, διατυπώνοντας και απορρίπτοντας διάφορες υποθέσεις, όμως στο τέλος της έρευνας, όλες αυτές οι προσπάθειες θα πρέπει να έχουν χωνευτεί και ο μελετητής θα πρέπει να παρουσιάσει μόνο τα συμπεράσματα.
Αντιθέτως, είπε, εγώ αφηγούμουν την ιστορία της έρευνάς μου λες και ήταν ένα αστυνομικό μυθιστόρημα.
Η αντίρρηση έγινε σε φιλικό ύφος, και μου υπέβαλε τη θεμελιώδη ιδέα ότι όλα τα ευρήματα μιας έρευνας πρέπει να τα «αφηγείται» κανείς με αυτό τον τρόπο.

Κάθε επιστημονικό βιβλίο πρέπει να έχει τη μορφή της αστυνομικής ιστορίας.
Και πιστεύω πως αυτό το έκανα σε όλα τα επακόλουθα ακαδημαϊκά μου έργα.»
..................................




Ουμπέρτο Έκο «Εξομολογήσεις ενός νέου μυθιστοριογράφου» εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Γιώργος Λαμπράκος Νοέμβριος 2011"

17 σχόλια:

  1. Ααχ, πού είναι ο Ουμπέρτο κι ήθελα τόσα να τον ρωτήσω; (Ας πούμε, κατάλαβα καλά ότι δημιουργική γραφή είναι όποια γραφή υποκλίνεται τελικά στο παραμύθι;) Τόσα άλλα που ανοίγονται σε άλλες κατευθύνσεις, πέρα απ' αυτή της δημιουργικής γραφής.(Ας πούμε, επίσης: Ποια η σχέση της λογοτεχνίας με την αλήθεια;) Και λοιπά.
    Με τέτοια κείμενα μαθαίνεις να ρωτάς.

    Καλό σαββατοκύριακο, Μαρία :-)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο Έκο έχει έναν ιδιαίτερο τρόπο να επικοινωνεί τις σκέψεις και τις απόψεις του. Είχα συνηθίσει, για χρόνια, να ταυτίζω τα επιστημονικά εγχειρίδια με μια ξύλινη και άκρως κουραστική γλώσσα και ήταν μεγάλη και ευχάριστη έκπληξη όταν διάβασα για πρώτη φορά δικό του βιβλίο. Είχε ακριβώς αυτό που θα με έκανε να μην το αφήσω από τα χέρια μου μέχρι να τελειώσει. Τι ήταν αυτό; Το αφηγηματικό του ύφος. Δεν εξέθετε απλά τις απόψεις του για ένα θέμα αλλά τις αφηγείτο. Αυτό που κατάφερε το θεωρώ ταλέντο και κατόρθωμα.

      Η λογοτεχνία, κατά την ταπεινή μου άποψη, μιλάει πάντα για μιαν αλήθεια εκθέτοντας πολλά ψέματα.
      Όσο πιο μεγάλη σε νόημα είναι η αλήθεια τόσο πιο σημαντικό το λογοτεχνικό έργο.
      Σίγουρα θα ήταν εξαιρετική τύχη να τον είχαμε απέναντί μας και να μας μιλούσε για όλα αυτά.
      Σ'ευχαριστώ πολύ Διονύση μου
      Καλό Σαββατοκύριακο :)

      Διαγραφή
  2. Είναι σχετικά εύκολα να διακρίνεις τις διαφορές τους, τουλάχιστον έτσι φαίνεται.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλημέρα drastiria :)
      Προσπάθησαν να διαχωρίσουν τη μυθοπλασία από τα άλλα είδη του γραπτού λόγου και εκεί κάπου έγινε μια παρανόηση. Νομίζω ότι ο Έκο βάζει τα πράγματα στη θέση τους.
      Σε φιλώ :)

      Διαγραφή
  3. Άνοιξες το συρτάρι και έβγαλες έξω μια ολάκερη διατριβή Μαρία μας. Ουμπέρτο Έκο δεν έχω διαβάσει. Όμως στάθηκα με σεβασμό και προσοχή στα όσα διάβασα εδώ σήμερα. Ανοίχτηκαν ένα σωρό σκέψεις στο νου μου. Αν θες, δεν μου είναι ιδιαίτερα κατανοητή η διαφορά "δημιουργικής" γραφής έναντι της άλλης. Στα δικά μου απλά μάτια διψάω για μια γραφή κάθε είδους, που έχει να δώσει και να εκφράσει πολλά. Να με ταξιδέψει, να με βάλει σε σκέψεις, σε αναζητήσεις.
    Χαίρομαι που σήμερα το "σπίτι" εδώ έγινε διαλογιστήριο σκέψης. Το απόλαυσα.
    Καλό βράδυ να έχεις.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Kαλημέρα Γιάννη
      Σου είναι δύσκολο, γράφεις, να δεις τη διαφορά της δημιουργικής γραφής από τα άλλα είδη. Πιστεύω πως αυτό συμβαίνει επειδή ο Αναγνώστης είναι "ένας", ο συγγραφέας είναι "ένας" μπροστά στο κείμενό του αλλά τα είδη γραφής όπως μας τα διδάσκουν είναι περισσότερα. Είναι κάπως περίπλοκο το θέμα. Αλλιώς γράφεις μια επιστημονική εργασία αλλιώς ένα διήγημα. Το διήγημα είναι λένε δημιουργική γραφή, η επιστημονική εργασία όχι. Κι όμως στην πράξη δεν ισχύει απόλυτα αυτό. Μπορείς να γράψεις, όπως μας λέει ο Έκο, μια επιστημονική εργασία με τον τρόπο που γράφεις ένα αστυνομικό μυθιστόρημα. Δηλαδή με τρόπο που να διατηρείς αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη και να τον οδηγείς στο συμπέρασμα βήμα-βήμα. Έχει δίκιο και μου έχει δοθεί η ευκαιρία να το δω στην πράξη αυτό. Ένα καλό παράδειγμα αυτού που λέω είναι ένα άλλο -επιστημονικό -βιβλίο του Έκο "Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή".
      Δύσκολο να πει κανείς πολλά σε ένα σχόλιο έ;
      Kαλό απόγευμα Γιάννη μου.

      Διαγραφή
  4. Τι ωραίο απόσπασμα. Απαντά σε ερωτήματα και ακούσια, σου δημιουργεί κι άλλα. Πάντα τέτοιες αναγνώσεις τις θεωρούσα χρήσιμες. Πάνε τη σκέψη ένα βήμα παρακάτω!
    Καλό Σαββατόβραδο Μαρία μου :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλημέρα Μαρίνα μου, ναι θα συμφωνήσω επί της ουσίας.
      Καλό είναι να γνωρίζουμε καινούργια πράγματα.
      Σ'ευχαριστώ πολύ, Καλό σου απόγευμα :)

      Διαγραφή
  5. Πάρα πολύ ενδιαφέρον.

    Άσχετο με το θέμα, αλλά το μόνο βιβλίο του που μου άρεσε πάρα πολύ ήταν "Το όνομα του ρόδου"!

    Φιλιά πολλά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Kαλημέρα Μαρία μου,
      Με αυτό ακριβώς το βιβλίο "Το όνομα του ρόδου" έγινε γνωστός στο πλατύ αναγνωστικό κοινό.
      Φιλιά κι από μένα.
      Καλό απόγευμα.

      Διαγραφή
  6. Πίστεψαν πως ο ήλιος ήταν όσο μικρός τον έβλεπαν! έχω σημειώσει αυτή τη φράση του Έκο σ ένα κεραμικό και μου ήρθε διαβάζοντας αυτές τις σημειώσεις για τη δημιουργική γραφή που[περιττό να πω εδώ πως αυτοί που διδάσκουν ή προσπαθούν να την διδάξουν είναι λίγο...αστείοι] καταπιάνεσαι εδώ φίλη Μαρία. Εγώ απλά νομίζω πως, όλες οι γραφές είναι δημιουργικές και όλοι οι συνειρμοί του Έκο είναι ειδικοί να μας προβληματίσουν ιδιαίτερα, πάνω στο θέμα και όχι μόνο. Καλή σου μέρα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλημέρα Κώστα
      Συμφωνώ μαζί σου. Έχει δοθεί τις τελευταίες δεκαετίες τεράστια διάσταση στο θέμα της δημιουργικής γραφής και πώς θα μάθουμε να γράφουμε έτσι. Και έχει εμπορευματοποιηθεί τόσο πολύ ώστε να γεμίσει ο τόπος με σχολές δημιουργικής γραφής. Όλοι οι μεγάλοι εκδοτικοί οίκοι παρέχουν επ' αμοιβή βεβαίως μαθήματα δημιουργικής γραφής. Ωραίο σαν απασχόληση, δε λέω, αλλά ο πραγματικός συγγραφέας γίνεται τέτοιος μετά από πάρα πολλά χρόνια γραψίματος και διαβάσματος και όχι με δυο ή τρεις μήνες σεμιναρίων. Σκέφτομαι, πώς έγραψε η Σαρλότ Μπροντέ τα Ανεμοδαρμένα Ύψη ή ο Παπαδιαμάντης τον Αλιβάνιστο, μετά από μαθήματα δημιουργικής γραφής;
      Πολύ ωραίο αυτό που σημείωσες πάνω στο κεραμικό σου!!
      Καλή σου μέρα Κώστα.

      Διαγραφή
    2. Μια σημαντική διόρθωση: H Έμιλυ Μπροντέ έγραψε τα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Η Σαρλότ Μπροντέ, η αδελφή της, έγραψε την Τζέιν Έιρ που ομόρφυνε την εφηβεία όσων το διάβασαν :)

      Διαγραφή
  7. Καλό βράδυ Μαρία :) Χρόνια Πολλά για τη σημερινή μέρα . Στην Ελλάδα είχε θιχτεί το ζήτημα γύρω στη δεκαετία του'90 . Πιστεύω όμως , ότι ο καθένας διαβάσει βιβλία , που διαλέγει ελεύθερα σύμφωνα με το γούστο του . Μαρία εσύ έχεις αναφερθεί στον Ουμπέρτο Έκο σε προηγούμενες αναρτήσεις αλλά τώρα θίγεις το τρόπο γραφής ενός βιβλίου .Είναι ωραίο ένα βιβλίο να σου κεντρίζει το ενδιαφέρον από την αρχή ως το τέλος ανεξάρτητα με το είδος του . Ευχαριστώ πολύ για το φρεσκάρισμα των γνώσεων . Καλή εβδομάδα και καλό ξημέρωμα :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Καλημέρα Κυριακή μου :)
    Η αλήθεια είναι πως τρέφω μια ιδιαίτερη συμπάθεια στον Έκο. Είναι πάνω απ' όλα ένας στοχαστής που με εμπνέει.
    Σ'ευχαριστώ πολύ, να είσαι καλά
    Καλή εβδομάδα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή