"Όταν γνωρίσω την ψυχή σου, θα ζωγραφίσω τα μάτια σου"

                                                                      

Ζαν Εμπιτέρν

                    

Kάποιοι άνθρωποι έρχονται στη ζωή μόνο και μόνο για να βοηθήσουν άλλους να θεραπεύσουν τα τραύματά τους.

Παρίσι 1918. Ο Αμεντέο, 33 χρονών, γνωρίζει τη Ζαν, 19 ετών σε ένα εργαστήρι ζωγραφικής. 

Ο Αμεντέο μόλις έχει βγει από τη σχέση του με την μεγάλη Ρωσίδα ποιήτρια Άννα Αχμάτοβα.  

Άννα Αχμάτοβα

Η σχέση του μαζί της υπήρξε θυελλώδης, παθιασμένη και άκρως τραυματική για την ποιήτρια. Επρόκειτο ευτυχώς για μια γυναίκα με συγκροτημένη προσωπικότητα, μεγάλη καλλιέργεια και αυτό στάθηκε αρωγός στην προσπάθειά της να προστατέψει τον εαυτό της από τον αλλοπρόσαλλο χαρακτήρα του.  

Όταν συνειδητοποίησε πως η σχέση της με τον παράφορο και εγωπαθή Αμεντέο άρχισε να απειλεί  σοβαρά την ψυχική της ισορροπία, τον χώρισε και γύρισε στον άντρα της. 

Ρέκβιεμ

(Άννα Αχμάτοβα)

Κι εσύ νόμισες πως ήμουν από κείνες

που εύκολα κάποιοι ξεχνούν,

πως να πεθαίνω με λυγμούς και μ' οδύνες

σ' αλόγου από κάτω τις οπλές θα με δουν.

Ή πως μάγισσες θα τρέξω να βρω

σε νερό τα μαντζούνια να βάλουν

να σου δώσουν για δώρο φρικτό

μυρωδάτο μαντίλι θανάτου.

Την κατάρα μου να 'χεις λοιπόν.

Ούτε βόγκο, ούτε βλέμμα

της καρδιάς σου την πέτρα ν' αγγίξω,

μόνο όρκο στων αγγέλων τον κήπο,

στων θαυμάτων την εικόνα θα παίρνω

και στη φλόγα της νύχτας μαζί σου

πως ξανά την ψυχή σε σένα δεν φέρνω.

Ο Αμεντέο Μοντιλιάνι - γιατί περί αυτού πρόκειται - λόγω των δικών του παιδικών τραυμάτων ήθελε να χρησιμοποιεί, να επιβάλλεται, να βασανίζει, να διώχνει και να έλκει συνεχώς τα πρόσωπα που τον εμπιστεύονταν και τον αγαπούσαν.

Έδειχνε να περιφρονεί τα χρήματα και τη δόξα αλλά υπέκυψε στον εμμονικό του ανταγωνισμό με τον σύγχρονό του Πικάσο. Όταν βρέθηκε σε ιδιαίτερα δύσκολη οικονομική κατάσταση και χρειάστηκε άμεσα πολλά χρήματα, έβαλε τον εγωισμό του στην άκρη και δήλωσε συμμετοχή στον διαγωνισμό ζωγραφικής που θα συμμετείχαν μεταξύ των άλλων ο Πικάσο, ο Ντιέγκο Ριβιέρα (σύζυγος της Φρίντα Κάλο, ο Μωρίς Ουτριλό κ.λ.π.)

Βρισκόμαστε στο καφέ "Ροτόντ" του Παρισιού, (1919 ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος έχει πια τελειώσει) ο Μόντι τα πίνει και συζητάει περί Τέχνης μαζί με την ελιτίστικη παρέα του, τον Πικάσο, την Φρίντα Κάλο, τον Κοκτώ και τον Ουτριλό.

Εκεί πάνω πέφτει η ιδέα ενός διαγωνισμού ζωγραφικής. Ο ανταγωνισμός του με τον Πικάσο ήταν ήδη γνωστός στον κύκλο τους.

Ο Αμεντέο δέχεται την πρόκληση και πέφτει με τα μούτρα στη ζωγραφική. 

Η αγωνία του για το αποτέλεσμα που θα τον έκανε διάσημο και θα του έδινε τα χρήματα που τόσο είχε ανάγκη, τον αποδιοργάνωσε οργανικά και ψυχικά.

Ο οργανισμός του ήταν ήδη, από την παιδική του ηλικία, ευπαθής λόγω της φυματίωσης που ίχνη της κουβαλούσε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Παρά την εύθραυστη υγεία του εθίζεται στις καταχρήσεις: χασίς, αλκοόλ, αιθέρας.

Έτσι στήθηκε σιγά-σιγά ο μύθος. 

Λέγεται πως έμπαινε στα καφέ με ένα μολύβι και χαρτί και αντάλλασσε σχέδια, που έκανε επιτόπου, με αλκοόλ. Άλλες φορές πάλι, αντάλλασσε πίνακες για ένα πιάτο φαγητό.

"Το πραγματικό σου καθήκον είναι να σώσεις το όνειρό σου"

Τον αποκαλούσαν Μοντί, που ακούγεται ίδιο με την γαλλική λέξη "maudit" που σημαίνει "καταραμένος".

Έτρεφε μεγάλη αδυναμία στα έργα του Νίτσε που τον οδήγησαν να πιστεύει πως ο μόνος δρόμος προς τη δημιουργία είναι η ανυπακοή και η αταξία.

                                        

Στα πορτραίτα του σχεδίασε τις γυναίκες με μακρύ λαιμό, λεπτές, γαλήνιες και χωρίς βλέμμα. Οι γυναίκες του Μοντιλιάνι δεν "βλέπουν".

Αλήθεια, τί είναι αυτό που δεν βλέπουν;

Τη δική του ψυχική ασθένεια, την καλά κρυμμένη παιδική του απόγνωση, την αγωνία του εξαφανισμού του ή τη δική τους γενναιότητα να ζουν και να μοιράζονται τα πάθη του και την διαστρεβλωμένη του αγάπη; 

Κοιτάζοντας τους πίνακες του, αναρωτήθηκα γι' αυτές τις πιθανές σκέψεις τους. Καθισμένες ώρες ατελείωτες γυμνές ή ντυμένες μπροστά του, ήταν άραγε τόσο επιφανειακές όσο τις αποτύπωνε στους πίνακές του; 

Αμεντέο Μοντιλιάνι

Η Άννα Αχμάτοβα το 'σκασε διαλέγοντας να ζήσει, έστω και τραυματισμένη. Στο κάτω - κάτω της γραφής ο πόνος της έγινε τροφή της τέχνης της.

Η Ζαν όμως;

Η Ζαν ήταν η τελευταία γυναίκα της ζωής του. Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, την γνώρισε όταν εκείνη πήγε να παρακολουθήσει μαθήματα ζωγραφικής στο εργαστήρι που δίδασκε. 

Ήταν μόλις 19 χρονών. Αγνή, καλλιεργημένη, καλομαθημένη, κόρη μιας εύπορης καθολικής οικογένειας και μεγαλωμένη με αυστηρά συντηρητικές αρχές. 

Εκείνος, αντίθετα, καταγόταν από φτωχή οικογένεια. Είχε γεννηθεί στο Λιβόρνο της Τοσκάνης και ήταν Εβραίος στο θρήσκευμα. Απείθαρχος, αυτοκαταστροφικός και  άκρως εγωπαθής, έρμαιο των παθών του. 

Τί ήταν η Ζαν για τον Αμεντέο; Μήπως ήταν μια άλλη Ζυστίν του ντε Σαντ; Και ο ίδιος ένας άλλος Ντολμανσέ;  Ή μήπως η Πεντάμορφη και το Τέρας της Γκαμπριέλ ντε Βιλενέβ; 

Δηλώνει: "Για να ζωγραφίσω μια γυναίκα πρέπει πρώτα να μου ανήκει."

Όσες δεν του ανήκαν ήταν οι τυχερές. Οι σταθερές ερωμένες του υπέστησαν την βίαιη συμπεριφορά του και έγιναν θύματα του παράφορου σχεδόν παρανοϊκού χαρακτήρα του. 

Η Ζαν έπεσε στον παθιασμένο έρωτά του με τον ενθουσιασμό της πρώτης εμπειρίας. Η απόφασή της να μείνει μαζί του και να μοιραστεί την σκανδαλώδη ζωή του, την έφερε, όπως ήταν επόμενο, σε σύγκρουση με την οικογένειά της. Έκαναν τα αδύνατα δυνατά για να την σώσουν απ' την επιρροή του. Δεν τα κατάφεραν. Ο Αμεντέο την παίρνει και κατεβαίνουν στην Νότιο Γαλλία (Κυανή Ακτή). Εκεί ζωγραφίζει τα καλύτερα έργα της ζωής του με μοναδικό μοντέλο την όμορφη μελαγχολική Ζαν. Φιλοτέχνησε 25 πορτραίτα της. Μετά το θάνατό του, έγιναν από τους πιο δημοφιλείς και ακριβοπληρωμένους πίνακες παγκοσμίως.

Η Ζαν μένει έγκυος στο πρώτο τους παιδί, ένα κοριτσάκι που του δίνουν το όνομά της: Ζαν 

Ζουν μέσα σε αβάσταχτη φτώχεια. Υπομένει καρτερικά τα πάντα από εκείνον: τα ξεσπάσματά, τις ταπεινώσεις. Τον μαζεύει από τα καπηλειά, τους καυγάδες, τους δρόμους, τα κατώγια με τους ψεύτικους παραδείσους των ναρκωτικών και τον φέρνει πίσω στο σπίτι, στο σπίτι τους που δεν το εγκατέλειψε ποτέ ακόμα κι όταν εκείνος την έδιωχνε τυφλωμένος από τον εγωισμό και το μεθύσι του. 

Στα γυμνά του, το δέρμα της γυναίκας είναι χρυσαφί

                                    

Μέσα σ' αυτόν τον ζοφερό πίνακα της προσωπικότητάς του, ξεχωριστή θέση κρατούσε και η απιστία. Έτρεφε μεγάλη αδυναμία στον αγοραίο έρωτα. Κανένας φραγμός στα πάθη του. Αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά, άγρια ένστικτα, επιθετική αντιμετώπιση της ζωής και των άλλων ανθρώπων λες και ήθελε να τον μισήσουν, να τον απορρίψουν για να τον αγαπήσουν τελικά όπως ήταν.

Μυστήριο η ανθρώπινη ψυχή. Και θύμα του η αγνή, χορτασμένη από αγάπη, Ζαν. Ταξικό μίσος, πάθος ερωτικό και συναισθηματική εξάρτηση έπλεξαν μέσα στην καρδιά του έναν παράφορο χαρακτήρα που ήθελε να επιβάλλεται πάνω σε ό,τι λαχταρούσε περισσότερο να έχει: την αγνότητα.

Τα έργα του, όσο ζούσε, δεν ήταν δημοφιλή γιατί ξέφευγαν εντελώς από τα πρότυπα της εποχής.

 Το γεγονός αυτό τον έριχνε στην απελπισία και τον ωθούσε σε βίαια ξεσπάσματα. Παρέμεινε μέχρι το τέλος του διώκτης του ίδιου του εαυτού του. Οδηγήθηκε σιγά -σιγά σε κρίσεις παράνοιας.

(Οι καμπύλες λείες, η μέση λεπτή, τα μαλλιά λάμπουν. Ο ερωτισμός ξεχειλίζει. Φιλοτεχνεί τις γυναίκες ήρεμες, νωχελικές και απλές, με γερμένο κεφάλι και χάρη στις κινήσεις.)

Μόνιμη έλξη ασκούσε μέσα του ο ανταγωνισμός και η αντιπαλότητα που έτρεφε για τον Πικάσο. Τα αισθήματα ήταν αμοιβαία αλλά δεν έλειπε και ο μεγάλος θαυμασμός του ενός για τον άλλον. Ο Πικάσο ήταν ήδη πετυχημένος και αυτό το πλεονέκτημα έναντι του άσημου Μοντιλιάνι του έδινε την άνεση να διασκεδάζει με τα καμώματα του εμμονικού φίλου του. Οι προκλήσεις μεταξύ τους έδιναν και έπαιρναν. Η υπεροψία του Πικάσο διαόλιζε κυριολεκτικά τον Μοντιλιάνι που δεν δίσταζε να απαντάει σ' αυτές με το ίδιο πάθος.

Μοντιλιάνι και Πικάσο

Ωστόσο, προσπάθησε να τον βοηθήσει κάποιες φορές. Μια απ' αυτές πλήρωσε την εγγύηση για να βγει από την φυλακή και μιαν άλλη τον έφερε σε επαφή με τον μεγάλο ζωγράφο Ωγκυστ Ρενουάρ. Ο ηλικιωμένος Ρενουάρ είπε αργότερα:

"Kάποτε τον είδα να χορεύει δίπλα στο άγαλμα του Μπαλζάκ.Τόσο όμορφο το πρόσωπό του...τόσο αέρινα τα χέρια του! Όπως κουνιόταν ήταν σαν να χαμογελάει. Ήταν όλα, όσα ήμουν κάποτε εγώ. Έτσι, έκλεψα αυτή την στιγμή και την κλείδωσα στο μυαλό μου για να μου δίνει κουράγιο στις τελευταίες μου μέρες."

                             Ζαν Εμπιτέρν    Αμεντέο Μοντιλιάνι                      

Τον Ιανουάριο του 1920, το Παρίσι έσφυζε από ζωή. Η Πόλη του Φωτός έλαμπε κυριολεκτικά κάτω από τα φώτα μιας ξέφρενης δημιουργίας.  Συγγραφείς, γλύπτες, ζωγράφοι, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, όλοι η αφρόκρεμα της διανόησης ήταν συγκεντρωμένη στο Παρίσι. Τα καφέ ήταν τόποι συνάντησης και συζητήσεων. Όλοι έδιναν το "παρών" τους προσδοκώντας μια ευκαιρία για να ξεχωρίσουν. 

Ο Μοντιλιάνι είχε να περάσει μέρες από το στέκι του. Οι φίλοι του τον αναζήτησαν στο σπίτι του. Τον βρήκαν στην αγκαλιά της Ζαν να καίγεται από τον πυρετό. Η εύθραυστη υγεία του δεν άντεξε τελικά στις κακουχίες και στις καταχρήσεις που αλόγιστα της επέβαλε. Η Ζαν ήταν εννέα μηνών έγκυος στο δεύτερο παιδί τους. 

Με δυσκολία τον πήραν από την αγκαλιά της και τον μετέφεραν στο νοσοκομείο. Εκεί άφησε την τελευταία του πνοή από φυματίωση, μια αρρώστια που είχε ήδη σακατέψει το μεγαλύτερο μέρος των πνευμόνων του. 

Η Ζαν  επέστρεψε αναγκαστικά στην οικογένειά της, που την δέχτηκε πίσω παρ' όλη την "ανήθικη" διαγωγή της. Την επομένη μέρα της κηδείας πήδηξε στο κενό από τον πέμπτο όροφο, παίρνοντας μαζί της στο θάνατο και το μωρό που κυοφορούσε. Δεν άντεξε τον χαμό του.

Η οικογένειά της δεν επέτρεψε να ταφεί μαζί με τον έρωτα της ζωής της, τον Αμεντέο της.

Αργότερα όμως, το 1930, δέκα χρόνια μετά, υποχώρησαν και δέχτηκαν να μεταφερθούν τα οστά τους σε κοινό τάφο. Πάνω στην επιτύμβια στήλη χαράχτηκαν για τον Αμεντέο και τη Ζαν τα εξής λόγια:

 Αμεντέο Μοντιλιάνι: 

"Χτυπήθηκε από τον θάνατο την στιγμή της δόξας του."

Για την Ζαν Εμπιτέρν προστέθηκε η επιγραφή:

"Αφοσιωμένη σύζυγος ακόμα και στην υπέρτατη θυσία"

"Ζαν"
Με αυτόν τον πίνακα κέρδισε τον διαγωνισμό ζωγραφικής. Θέμα τoυ: Η Ζαν. 
Ο Πικάσο συμμετείχε με πίνακα που απεικόνιζε τον ίδιο τον Μοντιλιάνι.

(O πίνακας του Πικάσο με τίτλο: "Μοντιλιάνι" )

 

"Θα ήθελα η ζωή μου να ήταν ένα πλουσιοπάροχο ποτάμι που κυλάει χαρμόσυνα πάνω στη γη"

"Όταν γνωρίσω την ψυχή σου, θα ζωγραφίσω τα μάτια σου"

Περισσότερα για τον Μοντιλιάνι: Αμεντέο Μοντιλιάνι

Το 2004, κυκλοφόρησε η ταινία του Μικ Ντέιβις με θέμα τα δύο τελευταία χρόνια της ζωής του Μοντιλιάνι.  Στον ρόλο του Μοντιλιάνι ο καταπληκτικός Άντι Γκαρσία. 

Σύνθεση μουσικής, Γκάυ Φάρλυ.

Mondegliani-trailer     (στα Αγγλικά)

Trailer official (στα Ιταλικά)

Mondigliani  soundtrack- Angeli

Πηγή φωτογραφιών: Google