"Μη με ομιλής αν θέλης,
μη με πης γοητευτικά
λόγια αγάπης και λατρείας.
Φθάνει να 'σαι εδώ κοντά,
να σε λέγω πως σε θέλω, να σ' εγγίζω,
την δροσιά του πρωιού που αναπνέεις ν' αναπνέω
κι αν και αυτά υπερβολικά τα βρίσκεις,
να σε βλέπω μοναχά!"
Έπος καρδιάς - Κ.Π. Καβάφης
Χρειαζόμαστε τον ρομαντισμό στην σύγχρονη εποχή;
Ανεπιφύλακτα, Ναι!
Μπορεί και σήμερα να αποτελέσει κίνημα πρωτοπορίας, όπως έγινε στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα, τότε που άνοιξε τον δρόμο σε πολλά επερχόμενα κινήματα στη λογοτεχνία και στις τέχνες. Και τώρα μπορεί να παίξει έναν σημαντικό ρόλο αντίδρασης και αντίστασης στην συνεχώς κλιμακούμενη τάση του ανθρώπου να απορροφάται από την ασύδοτη χρήση της τεχνολογίας, που τον κάνει να ξεχνιέται μπροστά στο κινητό του και στον ηλεκτρονικό υπολογιστή.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε ιστορικά ο Ρομαντισμός στο παρελθόν και ειδικότερα στην αλλαγή του τρόπου αντίληψης του κόσμου. Μια ομάδα ανθρώπων ήταν πάντα εκείνη που φανταζόταν τον κόσμο αλλιώς και μέσα από τις τέχνες και την λογοτεχνία εκδήλωνε την αντίδρασή της σε ό,τι θεωρούσε ξεπερασμένο.
"Τόσο πολύ μ' αγάπησες, Κυρά,
που άκουγα διπλά τα βήματά μου!
Πάταγα 'γώ - στραβός - μες στα νερά;
Κι εσύ κοντά μου..."
Ουλαλούμ, Γιάννης Σκαρίμπας
Αλλά πώς ορίζεται ο ρομαντισμός; Τι είναι ρομαντισμός;
Είναι η επιθυμία να αντιτάξουμε το συναίσθημα ενάντια, όχι στην λογική αυτή καθ' εαυτή, αλλά στην μονόπλευρη κυριαρχία της λογικής.
Στο παρελθόν, μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Γκαίτε, ο Ουγκώ, ο Γκόγια και ο Μπλέηκ αντιτάχθηκαν στον νεοκλασικισμό και ανέδειξαν το πρωτοποριακό κίνημα του ρομαντισμού.
"Ποιος μες στην άγρια νυχτιά σαν άνεμος καλπάζει;
Ένας πατέρας που τον γιο του αγκαλιά κρατά
Κρατάει το αγόρι του σφιχτά και το σκεπάζει
Με ασφάλεια και θαλπωρή, ήρεμα και ζεστά
Γιε μου, γιατί το πρόσωπο σου κρύβεις μ' αηδία;
Πατέρα μου, δεν είδες τον Ξωτικοβασιλιά;
Δεν πρόσεξες το στέμμα του, το σκήπτρο, τον μανδύα;
Είναι η ομίχλη μοναχά, μόνο η συννεφιά
Έλα μαζί να φύγουμε αγόρι μου καλό
Έλα και τα πιο όμορφα θα παίξουμε παιχνίδια
Άνθη γλυκά, πολύχρωμα στολίζουν τον γιαλό
Και θα σου 'δώσει η μάνα μου, ολόχρυσα στολίδια
Πατέρα μου δεν πρόσεξες; Δεν άκουσες πατέρα;
Ο βασιλιάς των Ξωτικών μιλάει μες στη βραδιά
Ησύχασε αγόρι μου, άκουσες τον αέρα
Που πιάστηκε στις φυλλωσιές και τρέμουν τα κλαδιά
..........................
Πατέρα μου ο Βασιλιάς πλησίασε ξανά
Θα 'ρθεις μαζί μου κι αν δεν θες θα έρθεις με το ζόρι
Με πλήγωσε ο Βασιλιάς, και η πληγή πονά
Τρομάζει ο πατέρας του, στον έρημο το δρόμο
Κρατάει το παιδί σφιχτά και τρέχει πιο γοργά
Κι έφτασε στο καλύβι του μ' ένα μεγάλο τρόμο
Μα το παιδί του πέθανε κι είναι πολύ αργά"
Γιόχαν Γκαίτε - Ο Ξωτικοβασιλιάς
Ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ προβάλλει μια ιδιαίτερα φορτισμένη ρομαντική αντίληψη περί κοινωνικής ισότητας που στο τέλος οδηγεί στην Γαλλική Επανάσταση.
Οι ίδιες αυτές ρομαντικές απόψεις ενέπνευσαν και τον Σέλλεϊ για να γράψει τον Ύμνο στην ελευθερία και να εμπνεύσει κι εκείνος με την σειρά του τον Μπετόβεν να συνθέσει την 9η συμφωνία του.
Η ίδια ρομαντική αντίληψη ενέπνευσε την Ελληνική επανάσταση και το κύμα των φιλελλήνων που κατέφθασε στη χώρα μας για να πολεμήσει μαζί με τους σκλαβωμένους Έλληνες για την ρομαντική ιδέα της Ελευθερίας και της ισότητας των λαών.
"Τίγρη! Τίγρη!
Πυρωμένη λάμψη,
μέσα στης νυκτός τα δάση,
ποιο θα μπορούσε
χέρι αθάνατο ή μάτι
απ' τη φοβερή σου συμμετρία
ν' αντιγράψει κάτι;"
Γουίλιαμ Μπλέικ Ποιήματα - εκδόσεις Αρμός, μετάφραση Κώστα Λάνταβος
Και στην συνέχεια η τέχνη παίρνει τον λόγο με επαναστατικά έργα που έρχονται σε πλήρη σύγκρουση με τον μέχρι τότε κυρίαρχο κλασικισμό.
Η ψυχρότητα, η σκληρότητα και η στεγνή αποτύπωση των ιδεών ανατρέπονται με ένα σκανδαλώδη τρόπο από τους ρομαντικούς που μιλούν με την γλώσσα του συναισθήματος.
Ο ρομαντισμός φέρνει στην επιφάνεια τον ιμπρεσιονισμό, δηλαδή την ευαισθησία στην γραφή, στην ζωγραφική, στις ιδέες. Κι αυτό είναι μια μεγάλη επανάσταση.
Η επιθυμία να αντιταχθούν τα συναισθήματα απέναντι στην μονόπλευρη κυριαρχία της λογικής είναι πλέον επιτακτική. Να προβληθεί με περισσότερο πάθος και ζωντάνια ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου, οι αδυναμίες και τα πάθη του.
"Ετούτη την συνήθεια την είχε από παιδάκι:
να 'ρχεται στο δωμάτιο κάθε πρωί για λίγο.
Εκεί την επερίμενα σαν ηλιαχτίδα ελπίδας.
"Καλή σου μέρα" μου 'λεγε "γλυκέ μου πατερούλη!"
Τότε την πένα μου 'παιρνε, άνοιγε τα βιβλία,
καθόταν στο κρεβάτι μου, πείραζε τα χαρτιά μου
και γέλαγε - μα άξαφνα έφευγε σαν πουλάκι."
Βίκτωρ Ουγκώ - Ετούτη η συνήθεια
Και σήμερα τι γίνεται που η εξέλιξη της τεχνολογίας είναι ραγδαία και έχει αλλάξει εντελώς τον τρόπο σκέψης και ζωής των ανθρώπων; Που έχει αποχαιρετίσει προ πολλού ο άνθρωπος το συναίσθημα και η λογική του συμφέροντος και της κακώς εννοούμενης πολλές φορές προόδου μας παγιδεύει σε έναν στείρο τρόπο σκέψης και διαβίωσης;
Σήμερα που, όσο οι επιστήμες εξελίσσονται τόσο η ανθρωπιά και η ευαισθησία συρρικνώνονται; Πού βρίσκεται το συναίσθημα μέσα σ' αυτό το κάδρο της τεχνητής νοημοσύνης; Παράγονται άραγε και τεχνητά συναισθήματα; Υπάρχει η δυνατότητα να παραχθεί τεχνητός έρωτας, τεχνητή λύπη ή χαρά;
Η προοπτική να εξαφανιστούν λίγο-λίγο οι γκαλερί και τα μουσεία είναι υπαρκτή. Ήδη έχει κάνει δυναμικά την εμφάνισή της η διαδικτυακή τέχνη (internet art, net art) μια μορφή τέχνης νέων μέσων που διανέμεται μέσω Διαδικτύου.
Σήμερα όλα παράγονται και παρουσιάζονται ψηφιακά, η ζωγραφική, η γραφή, το σχέδιο, η γλυπτική η μουσική.
Οπότε, τι απομένει; Θα παραδοθεί ο άνθρωπος αμαχητί στη λαίλαπα της άκρατης τεχνολογίας που έφτασε να διαμορφώνει συνειδήσεις ή θα αντισταθεί σ' αυτήν χρησιμοποιώντας το μοναδικό μέσον που διαθέτει απέναντι στην "ανέπαφη συναλλαγή": τον ρομαντισμό;
